Карел ЧАПЕК

Сизни ишонтириб айтаманки, жаноблар, ихтиро қилиш учун муайян бир усул зарур.

Тасодифий омадга ёки илҳомланишга ишониб қолмаслик керак, бу сизга бирор натижа бермайди. Аввало, айнан, нимани ихтиро қилмоқчилигингизни аниқ билишингиз керак. Кўпчилик ихтирочилар олдин ниманидир ихтиро қилишади-да, кейин унинг қандай хизмат қилиб бериши мумкинлиги ҳақида бош қотиришади, сўнг ихтирога бирорта ном беришади. Мен эса ана шу қоидани тескарисига ўгирдим. Камина олдин номни ихтиро қиламан, ундан сўнг эса ўша номга мос буюмни яратаман, яъни олдин — сўз, кейин — иш. Қоидам шунақа.

Шошманг, сизга қандай тушунарлироқ қилиб айтсам экан. Одамлар, масалан, темирчилик устахонаси, босмахона, кутиш заллари, дудхона ва шунга ўхшаш бемаъни нарсаларни аллақачон ихтиро қилиб бўлган. Кутиш залларимиз бору бироқ, ҳозирги одамларда кутишга вақт қаёқда дейсиз?! Уларнинг шиори: тезлик, шошилиш ва суръат. Ўйлаб қоламан, шундай экан нега энди шошилиш хоналарини очмас эканмиз? Бундай яхши жиҳозланган шошилиш хонаси бутун бошли «қистагич», «шошилтиргич», «туртгич», «ҳаммасини ўзи уюштиргич» ва «гурсиллатгич»лар билан таъминланган бўлиши керак. Каминада эса турли «ғижирлагич», «чийиллагич»у «чирқиллагич», «безовтақилгич»у «қоқилтиргич», «оёқданчалгич»ларга патентлар тиқилиб ётибди. Шу пайтгача бирор кимсанинг эсига ҳам келмаган мутлақо янги мослама ва ускуналар булар, жаноблар. Қисқаси, янги буюмлару ечимларни топиш учун, аввало, янги сўзлар ихтиро қилиниши керак.

Бир қаранг-а, одамлар ва ҳатто, машиналарнинг баландликдан тушишини секинлаштириш учун парашютлар — улкан соябонлар бор. Хоҳлаган пайтда ва исталган шароитда йиқилиб туша оладиган «қулагич»ни ясаш эса ҳеч кимнинг хаёлига келмаган. Нега энди сизнинг фақатгина гулдону ҳайкалчалар ва бошқа уй жиҳозларингиз қулаб тушиши керак? Яхшиси, биздан «қулагич» сотиб олинг-қўйинг! Кафолатли қулайди! Синаб кўринг, кўнглингиз тўлишига биз кафил! Шунингдек, сизни турли андозаларда ясалган «думалагич» ва «ағанагич»лар, кейин турли ўлчамдаги ва чиройли ишланган «гумбурлаб қарсиллагич»лар билан таъминлашимиз ҳам мумкин. Кўпинча ёқа тугмангиз узилиб юмалаб кетади. Биздан патентланган «думалагич» сотиб олинг! Бутун уй бўйлаб думалаб бериши кафолатини берамиз!

Ота-оналар, фарзандингиз учун «ифлосқилгич» сотиб олинг! Уларнинг иштончаларига кир теккизиб, ифлос қилишларида чекадиган машаққатига раҳмингиз келсин! Бир қути «ифлосқилгич» атиги ўттиз крон туради. Шунингдек, ҳар бир ошхонада бизнинг замонавий «куйдиргич»имиз бўлиши керак. Кийим шкафингизда бизнинг «ғижимқилгич» ва «тириштиргич»имиз борми? Бугунги бирорта замонавий рўзғорни бизнинг юқори самарали «синдиргич» ва ишончли юрадиган «тўкибсочгич»имизсиз тасаввур этиш қийин.

Баъзан хато қилиб ҳам турасизми? Албатта шундай, негаки, ҳар бир одам адашади. Аммо бу иш билан ўзингизни қийнаб нима қиласиз? Бизнинг патент гувоҳномасига эга «хатоқилгич»имиз сиз учун ҳаммасини ўзи бажаради. Янги FV 1303 моделидаги «хатоқилгич»имиз маҳсулдорлигини кунига 699 та хатогача етказа олади. Йўлга отлан­япсизми? Сафар халтангизга бизнинг «йўлданадаштиргич»имизни солишни унутманг! Арзон, ишончли ва амалий жиҳатдан зўр восита. Сизда бизнинг «ҳақоратқилгич»имиз борми? Мактаб, муассаса, катта корхоналар ва уйда жуда қўл келадиган матоҳ-да! Асримизнинг чинакам шов-шувли ихтироси — «тўхтағилдирак»! Айланмайдиган ғилдирак! Янгилик бу! Инқирозга учраган барча заводларга тавсия этамиз! Бундан бу ёғига зарар кўрилишида сиз иштирок этмайсиз! Сизнинг ўрнингизга кўрадиган зарарингизни арзон турувчи «кўзданйўқотгич» ва ёки никелланган «ғойибқилгич» келтиради. Янада самаралироқ зарар келтириши учун механик «зараркелтиргич» ёки катта зарарлар келтиришни уддалай оладиган юқори унумли «ўзизараркелтиргич»ни тавсия этамиз. Бизнинг «халақитбергич»имиз эгаси бўлинг! Уйда, ишда, йўлда ва дам олишда халақит беришини кафолатлаймиз. Дудуқланасизми? У ҳолда бизнинг кукун ва ҳапдори кўринишидаги «дудуқлантиргич»имиздан харид қилинг! Қийналмай дудуқланасиз. Асабиймисиз? Асримиз муаммоси бўлган қаттиқ ва бетиним шовқинлару товушлар натижасида асабларингиз чарчагани, қақшагани аниқ. Бизнинг «жимтургич»имизга буюртма беринг! У бирорта товуш чиқармайдиган машина. «Жимтургич»­имизни тингласангиз, асабларингиз дам олади. Янги типдаги, қизил ёғочдан қилинган қутига жойлаштирилган ва электрга уланадиган «жимтургич» атиги 1795 крон туради. Уни радиотехниканинг сўнгги ютуғи деяверинг!

Ҳа, жаноблар, худди шундай йўл тутиш керак. Олдин бирорта сўз топинг, кейин унга тўғри келадиган бирор буюмни ясаш қийинчилик туғдирмайди. Буни камина илмий кетма-кетлик, изчиллик, деб атайман. Ҳозир вақтим тиғиз: айни дамда «универсал дабдала қилгич» устида ишлаяпман.

Рус тилидан

Нурпўлат НУРҚУЛОВ

таржимаси