Очиғи, эсламай дейман-у, лекин туриб-туриб алам қиларкан-да кишига. Сиз унинг пишагини «пишт» демасангиз-у, у сиз ҳақингизда кўпчилик ўртасида бўлмағур гаплар қилса… Шодивойнинг бугунги мажлисдаги гапларини айтаман-да.

«Ёшсиз ука, мундоқ кўкракни кўтариб юринг!  Одамлар олдида қадри­нгизни ерга урманг! Лаганбардорлик — илоннинг ёғини ялаган, муттаҳам, лўттибоз одамлар иши», дейди-я уялмай-нетмай. Топган гапини қаранг: лаганбардор эмишман... патхалим эмишман... Вой, бировни кўролмайдиган-эй! Мана, билим юртига ишга келганимдан буён ўтган ярим йиллик умримни, одамлар билан қилган муомалаларимни бирин-сирин эслаяпман, сира қинғир жойи йўқ.

...Аслида ўзим кўнгилчан, мулойим табиат, хушфеъл, сертакаллуф одамман. Билим юртида ҳаммани — директордан тортиб фаррош хотингача ҳурматини жойига қўяман. Аҳён-аҳён: «бор-э, менга нима!», дейман, ичимда. (Деворнинг ҳам қулоғи бор-да!) Шунақа, пойчўкирман. Нима ҳам қилардим, оддий ўқитувчи бўлсам... то бирор каттароқ креслони эгаллагунча, энди...

Директор басавлат, серсоқол киши. Тўғриси, билим юртида ундан илмсиз одам йўқдек туюлади менга. Аммо уни кўрдим дегунча, қўлларим ўз-ўзидан букилиб кўкрагимга келиб қолади, гавдам олдинга эгилиб, тилим мулойимлашади, кўзларимга, лабларимга табассум қўнади. Бу азбаройи қўрқоқликдан эмас, қўрқоқларни ўзим ёмон кўраман. Аммо бошлиқ деганнинг салобати бўлади-да. Бўлмаса, директорни зиғирча жиним суймайди. Бироқ ҳурмат қилмасам бўлмайди-да. Айниқса, у билан шахмат ўйнаганда. Тош терилдими, ютқазиш йўлларини излайман. Бу ҳам осон эмас. Бошлиғимиз шахматни ҳам боплайдилар. Бир машриқдан, бир мағрибдан дегандай... Лекин ҳали у зотни бирорта ўқитувчи ҳам, «устаси» ҳам, туппа-тузук шахматчи қоровул чол ҳам «ютолмаган». Мен ҳам шулар қатори... Ёдимда, янги келганимда билмасдан ютиб қўйиб, роса бир ой у кишининг шафқатсиз таъқибига дучор бўлганман: ўтирсам, ўпоқ, турсам, сўпоқ.

Директор ўринбосари бор — Маъруф ака. Гўё мексикалик, саватдай шляпа кийиб юради, худди олам-жаҳонни қойил қилиб қўйгандек. Шляпа ярашса, ўлай агар! Тағин ўзини билағондек тутади. Кулиб гапирса ҳам менга шубҳали кўринади. Уни ҳам ҳурмат қиламан. Ахир, директор йўғида (баъзан турли шахсий ишлар билан йўқолиб кетиш одатимиз бор) у кишидан сўраймиз-да, узримизни...

Битта ўзим тенги бола бор — активист! Хўжақуруқ. Ичи тўла «виж-виж» гап. Биринчи сорт эзма! Айтишларича, бир институтда бизнинг соҳа бўйича олим акаси бормиш. Яқинда ўша акаси унга: «Докторликка олган темам илмий кенгашда тасдиқланди, ғайратли, илмга чанқоқ ёшлардан бўлганда эди», депти. Ният ҳам йўқ эмас, ишни ўзгартиришга. Ўқитувчилик ҳам подачидек бир гап экан, жонга тегяпти. Токайгача кишиларнинг бемаъни саволларига жавоб бериб юрасан?

Юсуфжон дегани бор, оғзи нақд бир қарич. Ўлгудек боқибеғам. Гапиргани футбол. Аммо ўта ташкилотчи, ҳар куни «тушдан кейин ошдан гапир, ошдан», деб барчани кулдирганча пул йиғиб юради. Қурғур, оғзи катта бўлгани учунми, аскиябоз. Дўст бор, душман бор демайди: дуч келган жойда олаверади. Ўрин-ноўрин олиб қолмасин дейман-у, унга ҳам ҳурматимни юқори тутаман...

Бир-икки тишини ҳисобга олмаганда қолгани давлатнинг олтин, кумуш, суякларидан ола-була қилиб турнақатор тишлар қўйдирган, кўзлари чақчайган, ҳиринглаб гапирадиган кекса бир муаллим бор. Ҳеч ким менсимайди уни. Лекин мен анчадан буён уни ҳам ҳеч иккиланмай ҳурмат қиляпман. Эшитишимча, таги-зоти пишиқ одамлардан эмиш. Кейин чиройликкина бўйи етган қизи бормиш. Ҳали бўйдоқмиз-да..!

Бир ошпаз бор, ҳамма уни «шеф» деб чақиради. Сўраганингни бирпасда ҳозиру нозир қилади. Тили шакардан ширин. «Домлажон, нима керак? Гўштми, ёғми? Ҳеч бўлмаса, тухум ола кетинг, қақиллаб-шақиллаб юрасиз...» Сертакаллуфликни қаранг, мендан ҳам ўтади-я! Шундай одамни ҳурмат қилмай бўладими?..

Хуллас, қиссадан ҳисса деганларидек, ҳозирча кичкина одам бўлсак-да, барчанинг оғзидамиз… (Кўз тегмасин!) Ўтган куни бир ўтиришда директор ҳам, завуч ҳам кайф устида мени тоза мақтади. «Ёш, ўсадиган, чаққон, зийрак кадр» деб. Ҳатто, илмий мудир тескари қараб турганда директор қулоғимга пичирлаб: «Стажингиз етганда-ку, завучликни олиб берардим», дейди. Орзулар ушалиб, оз-моз кўтарилиб қолсак, ажаб эмас.

Шодивой бекорларни бештасини айтибди. Характеримда ҳам, муомалаларимда ҳам грамм ортиқча жойи йўқ:  ҳаммаси шароитга мос. Ахир, ўсаман деган одам... Тўғрими?..

Ҳа, айтмоқчи, сал бўлмаса  ёдимдан  кўтарилай депти: сўзларимни бўлмай эшитганингиз учун сизга ҳам ҳурматим ошиб кетяпти...

Адҳам ДАМИН