Токио ОСАҲИРО

Мени ҳукумат илмий механика сирларини ўрганиб қайтишим учун Германиянинг Гамбург университетига юборди.

Мен у ерга ўзимни шу пайтгача бир зум тарк этмаган, руҳим, ақлим, қулоғим, кўзим ва бутун борлиғимга ўрнашиб кетган азалий орзум билан йўл олдим. У ҳам бўлса, кичиккина бўлса-да, двигатель ясаш орзуси эди...

Ҳар бир саноатнинг битта асосий қоидаси бўлишини, бошқача қилиб айтганда, модели борлигини билардим. Демак, ўша моделни ясашни ўрганиб олсангиз, бу шу саноат сирини билиш учун ташланган энг муҳим қадамдир.

Устозларим мени завод ёки амалиёт хонасига олиб бориш ўрнига доим ўқиб-ўрганишим учун китоблар бераверишарди. Мен эса ўша китобларни ўқиб, механика назариясини тўлиқ ўзлаштириб олдим. Лекин (қандай кучга эгалигидан қатъи назар) бирон бир двигатель қаршисига бориб қолсам,  чиройли, бироқ ўйнаш қийин бўлган мураккаб ўйинчоқни қўлига олганча, нима қиларини билмай, ҳайрон қолган болакайдай ҳангу манг бўлиб қолаверардим. Мен двигателни қучоқлаб у билан ҳазиллашишни, ички қисмларини қўлга олиб, силаб-сийпалашни, у билан гаплашишни, уни тўйиб-тўйиб ҳидлаб, мойи билан кийим ва қўлларимни бўяшни шунчалар хоҳлардимки!.. Лекин буларнинг бари орзулигича қолиб кетаверарди. Булар менга кун сайин тинчлик бермай қўйган, тамомила оромимни ўғирлаган барҳаёт орзулар эди...

Кунларнинг бирида Италияда ишлаб чиқарилган двигателлар кўргазмаси бўлиши ҳақида эшитиб қолдим. Ҳали ойнинг боши, стипендиямни ишлатмагандим. Кўргазмани айланар эканман, икки от кучига эга бўлган двигателни кўриб қолдим. Нархи менинг бир ойлик стипендиямга тенг экан. Пулимни чўнтакдан чиқариб сотувчига бердим-да, қувончим ичимга сиғмай, двигателни кўтарганча хонам томон йўл олдим. У жуда оғир бўлишига қарамай, мен йўлда умуман чарчоқни ҳис қилмадим. Ниҳоят, хонамга келиб, уни ўртадаги стол устига авайлаб қўйдим-да, гўё қимматбаҳо тошлардан ясалган тожга термулгандай унга суқланиб қарадим. Кейин ўзимга-ўзим «Мана Европа куч-қудратининг сири!» деб қўйдим. Агар мен ҳам худди шундай двигатель ясай олсам, Япониянинг тараққиёт йўлини тамомила ўзгартириб юборган бўлардим...

Хаёлимга бу двигатель отнинг тақасига ўхшаган ва ғилдираксимон магнитли турли шакл ҳамда хусусиятга эга бўлган бир қанча эҳтиёт қисмлар ва симлардан иборат деган фикр келди. Агар шу эҳтиёт қисмларни ечиб олиб, кейин қандай ечган бўлсам, шундай қайта йиға олсам ва яна у олдингидай ишласа, мен моделни тушуниш йўлида жуда муҳим ишни амалга оширган бўламан, деб ўйладим.

Ўзимда мавжуд китоблар ичидан айнан двигатель расми туширилган бетларни қидириб топдим. Олдимга кўпгина оқ қоғозлар ва иш қуролларимни олиб келиб қўйдим-да, сўнг жиддий ишга киришдим. Двигатель устидаги ҳимоя қисмини ечгач, унинг умумий кўринишини чизиб олдим. Кейин аста-секин бошқа эҳтиёт қисмларни еча бошладим. Ҳар бир ечилган бўлакни эътибор билан қоғозга чизиб, рақамлаб бордим. Барча қисмлар ечиб бўлингач, ўзим чизган расмлар ва белгиланган рақамлар асосида қайта йиғишни бошладим. Ниҳоят иш битди.

Шу пайт бироз иккиланганча жим туриб қолдим. «Ишим муваффақиятли чиқдимикан? Энди у қайта ишлармикан?» каби ўй-хаёллар мени қуршаб олди. Бироздан кейин ҳамма шубҳа-гумонларимни бир четга суриб, двигателни ўт олдирдим. Унинг гуруллаган овозини эшитганим ҳамоноқ, юрагим севинчдан тўхтаб қолаёзди... Уч кун давом этган бу амалиёт асносида кунига биттадан нон едим, ишга куч йиғиш учунгина бироз ухладим.

Бу хабарни гуруҳ раҳбаримизга етказдим. У «Зўр-ку, ундай бўлса, биз сени синаш учун ишдан чиққан двигатель берамиз. Сен эса унинг бузуқ жойини аниқлаб, тузатиб, қайта ишга туширишинг керак  бўлади», — деди.

Бу галги амалиёт ўн кунга чўзилди. Иш жараёнида нуқсонли ўринларни топишга муваффақ бўлдим. Моторнинг учта детали емирилиб ишдан чиққан экан. Ушбу деталларни болға ва эгов ёрдамида ўз қўлим билан ясаб, жойига ўрнатдим. Бу лаҳзалар ҳаётимнинг энг бахтиёр онлари эди! Менинг двигатель билан ёнма-ён, юзма-юз бирга бўлганим уни қайта ишга тушириш учун сарфлаган бор заҳмат ва машаққатларимни унуттирди. Унга бўлган яқинлик оч ва ташналигимни эсдан чиқарди. Ваҳоланки, ўша кунлари ҳам биргина нон еб, бирозгина ухлаб кун кечиргандим.

Ниҳоят ўн кунлик машаққатли меҳнатдан сўнг ҳал қилувчи имтиҳон онлари ҳам келди. Уни юргизиш учун қўлимни узатар эканман, шу қадар ташвиш ва изтиробга тушдимки!.. «Ишқилиб, ишлармикан? Ўзим ясаган деталлар панд бериб қўйса-я!» каби хаёллар домида қолдим. Унинг ишлай бошлаганини эшитганимдаги қувончу бахтиёрлигимни билсангиз эди!.. Мен уддаладим! Муваффақият қозондим!

Кейин гуруҳ раҳбаримиз «Энди двигателнинг барча эҳтиёт қисмларини ўзинг ясаб, қайтадан йиғасан», — дея топшириқ берди.

Топшириқни бажариш учун темир, мис ва алюминий қуювчи заводда ишлашимга тўғри келди. Немис устозларим хоҳлаганидай докторлик диссертациясини тайёрлаш ўрнига, кўк халат кийиб маъдан қуювчи чилангарга шогирд тушиб ишлай бошладим. Гўё у катта бошлиқдай буйруқ берар, мен эса сўзсиз итоат қилардим. Самурайлар оиласидан бўлишимга қарамай, ҳатто у овқатланаётганда ҳам хизматини қилардим. Самурайлар оиласи Япониядаги энг шарафли, насл-насабли оилалардан ҳисобланади. Мен эса бу ишим билан Японияга хизмат қилардим. Ватан учун ҳар қандай оғир иш енгил туюларди.

Мана шундай илмий изланиш ва амалий машғулотлар билан саккиз йилни ўтказдим. Кундузлари ўн-ўн беш соатлаб ишлар, кечаси эса пойлоқчиликка навбатда турардим. Туни билан ўзим ўрганган барча саноатга тегишли қоидаларни такрорлаб чиқардим.

Япония императори Микадо бу ишимдан хабар топиб, менга ўзининг шахсий мулкидан беш минг инглиз тилло тангасини юборди. Мен бу пулларга двигатель ишлаб чиқариш учун зарур бўлган барча дастгоҳ ва ускуналарни сотиб олдим. Японияга жўнаш олдидан пуллар тугаб бўлганди. Мен ўз маошим ва шу ўтган йиллар давомида йиққан пулларимни қўшиб йўл ҳақига тўладим.

Нагасакига етиб борганимизда Микадо мен билан кўришмоқчи эканини айтишди. Мен эса «Ҳали у билан учрашишга арзигулик ҳеч иш қилганим йўқ. Заводни ишга туширсамгина у билан кўришаман», дедим. Бунга тўққиз йил вақт кетди... Бетиним меҳнат ва машаққат билан ўтган тўққиз йил...

Кунларнинг бирида мен ўз ёрдамчим билан Японияда ишлаб чиқарилган ўнта двигателни саройга олиб бордим. Яқиндагина биз учун қуриб битказилган залнинг ўртасига уларни жойлаштириб, юргизиб қўйдик ва Микадонинг киришини кута бошладик. У киргач, унга таъзим қилдик. Император табассум қилганча: «Тўла-тўкис Японияда ишланган двигателлар овози, бу мен ҳаётимда эшитган энг ёқимли мусиқа», — деди.

Шундай қилиб, биз ўз моделимизга эга бўлдик. Бу Ғарб куч-қудратининг сири эди. Биз уни Японияга кўчирдик. Ҳа-ҳа, Европанинг қудратини Японияга, Японияни эса Ғарбга кўчирдик.

Ушбу бахтли воқеадан сўнг уйга бориб ўн соат ухладим... Бу ўн беш йилдан бери илк бор шунча вақт ухлашим эди...

Маъруфжон НИШОНОВ

таржимаси