Соғин сигир сутининг мўл ёки камлиги биринчи навбатда унга ем-озиқа вақтида ва тўғри берилишига боғлиқ. Яхши парваришланган қорамол кўп сут беради, бузоғи ҳам соғлом бўлади. Бу бир оиланинг ҳамиша сут-қатиғи, қаймоғи ва сарёғи бор дегани. Ортиқчасини бозорга олиб чиқиш ҳам мумкин.

Бир жойда семиртиришга боқиладиган чорва озиқасига эса сомон, беда, ўт, маккажўхори поясидан ташқари яна сабзи (пояси билан), картошка кабиларни ҳам бериш керак бўлади. Қўшимча равишда эса омихта ем, буғдой, турли сабзавотларнинг пўчоқлари ва албатта, кунжара бериш талаб этилади. Одатда, йирик шохли чорва ўт, дағал хашак ва турли илдизмевалару тугунаклар билан боқилади.

Кўк ўтлар

Йирик шохли чорва учун бундай емиш (беда, барра маккажўхори ва турли сабзавотлар поялари ҳамда бошқа барра кўк ўтлар) жуда муҳим. Чорвачилик бўйича мутахассисларнинг айтишича, битта қорамол яйловда бир кунда 70 килограммгача ўт ейиши мумкин экан. Кўк ўтлар чорва ошқозонида яхши ҳазм бўлади, таркибида эса етарли миқдорда витаминлар, протеинлар ва оқсил бўлади. Бу сигирларнинг сутини кўпайтиради, куйга келишини тезлаштиради ва соғлом насл қолдиришига ёрдам беради. Сути таркибида А витамини ва каротин моддаси кўпаяди. Беда таркибидаги протеин эса бошоқли экинлар: буғдой, арпа, жавдар, сули таркибидагидан бир ярим баравар кўп бўлади.

Дағал хашак

Одатда, қишга ғамлаб қўйилади. Сомон ва бошқа дағал хашаклар кавш қайтарувчи чорва учун жуда муҳим озиқа ҳисобланади. Улар қорамолнинг ҳазм қилиш ва ошқозон-ичак тизими фаолиятини яхшилайди. Бундай озиқа имкони борича ёпиқ жойда сақланиши керак. Негаки, очиқ жойда қор-ёмғир таъсирида чириши, таркибидаги тўйимли озиқалар йўқолиши мумкин. Кепак ва бошқа турли емлар эса қуруқ жойда сақланади.

Илдизмевалар ва тугунаклар

Буларга картошка, сабзи, озиқа учун махсус экилган тарвуз ва лавлаги киради. Картошка крахмалга, лавлаги қандга, сабзи эса каротин моддасига бой. Бундай озиқа молларнинг сутини кўпайтиради ва семиртиради.

«Оғзи куйса, озади...»

— Ҳовлимизда ҳамиша икки-уч сигир-бузоқ, бир-икки бош буқа, қўй-эчки сақлаймиз, — дейди қўшработлик пенсионер Қурбон ИЛЁСОВ. — Рўзғорга сут-қатиқ ҳамиша ўзимиздан чиқади. Ортиқчасини эса бозорга чиқарамиз. Айниқса, қурут яхши кетади.

Чорвани парваришлашда ем-озиқа сифати жуда муҳим ҳисобланади. Сигир семиз ва соғлом бўлса, кўп сут беради, бузоғи ҳам бақувват туғилади. Буқани эса, асосан, ёзда атрофи тўсилган бостирма тагида, қишда оғилхонада семиртирамиз. Масалан, буқани семиртиришга боғлагандан сўнг унга барра, кўк ва дағал хашакдан ташқари, буғдой, турли сабзавотлар пўчоғини бериб боқамиз. Бунда буғдой қозонда сувда қайнатилади. Натижада у кўпайиб, юмшоқ бўлиб пишади. Аммо уни иссиқлигича бериб бўлмайди. Олдин яхши совиши керак. Оғзи куйган буқа анча пайтгача ҳатто, барра хашакни ҳам ея олмай қолиши мумкин. Натижада у оза бошлайди, олдинги вазнини жойига келтиришга эса икки баравар харажат кетади. Картошка, қовун-тарвуз, сабзи ва бошқа сабзавотларнинг пўчоғига, ерга тушган ўрик (олдин данаги ажратилган ҳолда) ёки олмаларга эса калориясини ошириш учун кепак ем ва озроқ туз аралаштириб берамиз.

Бироқ молга ҳаддан ортиқ кўп ем берилса, бўкиб, емлаб қолади. Бу буқа тағин ҳеч нима емай, оза бошлайди дегани. Иложи борича, бунга йўл қўймаслик керак. Баъзан бир жойда боғлаб семиртирилаётган буқа каналаб кетиши мумкин. Бунда кана териб олиниб, куйдирилади. Мол эса вақтинча бошқа жойга олиниб, махсус воситалар билан дезинфекцияланади. Мол таги ҳар куни тозалаб турилиши керак. Охурида ҳамиша тош тузи тургани яхши. Уни ялаб турса, оғзи ва тили яра-чақа бўлмайди, иштаҳаси яхши бўлади, ем-озиқани яхши ҳазм қилади.

Муҳиддин МАЛЛАБОЕВ

тайёрлади.