Ўлимга етаклаётган ичимлик ҳақида нималарни биласиз?

Телевизор кўрмай қўйганимга анча бўлганди. «Суюнчи» фильми намойиш қилинаётганини кўрдиму, болалигим ёдимга тушиб экранга термулдим. Аммо фильм ўртасида нақ 6-7 та энергетик ичимлик рекламаси эфирга берилди. Ёнимда ўтирган 4 яшар ўғлим эса беихтиёр реклама сўзларига қўшилиб «Қувват беяди!» деб юборди. Ҳайрон бўлиб қараб турганимни кўриб, «Ойи, менгаям сундан обейинг, менам кусли (кучли) бўямам» деди ўз тилида чуғурлаб. Ана сизга рекламанинг кучи, деб қўйдим ичимда. Шундан сўнг «Кучга тўл, қувватга бой бўл, тетиклаш» каби ундовлар билан қайта-қайта реклама қилинаётган бу маҳсулотлар эътиборимни тортди.

Энергетик ичимликлар ростдан энергия берадими?

Бугунги кунда қайси дўкон ёки супермаркетга кирманг, ичимлигу ноз-неъматларнинг санаб саноғига етолмайсиз. Аммо бу хилма-хил ичимликлар орасида айнан энергетиклар айниқса харидоргир. Ҳаттоки 6-7 ёшли болакайлар ҳам бу ичимликка ишқибоз бўлиб қолишган десак хато бўлмайди. Чунки ўзим ҳам кўп маротаба айнан ўсмир ёшдаги болаларнинг қўлида ана шундай ичимликларни кўрганман. Аммо бутунжаҳон шифокорлари ва диетологлари бундай «қувват беради» дея иддао қилинувчи ичимликларнинг нафақат бола ёки ўсмир, ҳар қандай организм учун ўта зарарли, ҳаттоки ҳалокатли оқибатларга олиб келишини қатъий таъкидлашади. Бироқ шунга қарамасдан нафақат юртимизда, балки бутун жаҳонда бундай энергайзерларга бўлган талаб тобора ошиб бормоқда. Талаб бор жойда эса, албатта таклиф бўлади. Хўш энергетик ичимликлар нима ўзи? Улар ростдан ҳам қувватбахшми, таркиби нималардан иборатки, бунчалик ваҳимага сабаб бўлса, деган саволлар ҳар биримизда туғилиши табиий.

Энергетик ичимликлар таркибида 150 мг/л.дан ортиқ даражада кофеин ва (ёки) инсон организмига тонусни ўзгартирувчи таъсир кўрсатиш учун етарли миқдордаги бошқа компонентлар мавжуд бўлган ичимликлардир.

Бугунги кунда ушбу ичимликлар асосан кайфиятни кўтариш, жисмоний фаоллик ва сезгирликни оширувчи восита сифатида рекламаларда тинимсиз айланмоқда. Ҳар қандай энергетик ичимликнинг кучли таъсирга эга бўлган таркибий қисми кофеиндан иборат. Кофеин организмни энергия сарфлашга сафарбар қилувчи психотроп­лар тоифасига, ўрганиб қолишга олиб келувчи моддалар қаторига киришини ҳамма ҳам билмаса керак.

Бир идишдаги кам алкоголли коктейл 3-4 стаканга тенг қаҳвадаги кофеинни ўз ичига олади. Этанол билан кофеинли ичимликлар истеъмоли сийдик ҳайдовчи таъсирга эга бўлиб, бу жараённи икки бараварга кучайтиради. Бу эса буйракларнинг қаттиқ зўриқишига, вақт ўтиши билан буйракда муаммолар келиб чиқишига сабаб бўлади. Асаб тизимида хотиранинг сустлашиши ва интеллектуал фаолликнинг пасайиши кузатилади. Аста-секин бу аломатлар кучайиб боради.

Кофеин ошқозон шираси ишлаб чиқарилишини кучайтиради. Бу эса ўз навбатида ошқозон-ичак фаолиятида турли бузилишларга ва аянчли оқибатларга олиб келиши мумкин. Энергетик ичимлик­ларнинг таркибий қисми бўлган аксар моддаларнинг организмда тўпланиши саратон ўсмаларининг ривожланишига олиб келиши ҳам тадқиқотлар давомида аниқланган.

Оқибатда 2-3 йил мобайнида энергетик ичимликларни мунтазам истеъмол қилиш жигарда юзага келадиган салбий ўзгаришлар ўртача 20 йил спиртли ичимлик ичиш билан боғлиқ ўзгаришларга қараганда кўпроқ бўлади. Шунинг­дек, ушбу ичимликлар диабет ривожланишига, семизлик, талваса, тўсатдан ўлим каби хавфларини келтириб чиқариш эҳтимоли жуда юқори.

Мутахассислар ваҳимаси қанчалик ўринли?

АҚШлик тадқиқотчилар энергетик ичимликлар юракдаги QT интервали (юракнинг электрик систоласи)ни ўртача 2 соатда 10 миллисонияга оширади, деган хулосага келдилар. Бу ҳақда илгарироқ ССВ ахборот хизмати маълум қилганди.

«Агар миллисонияларда ўлчанадиган ушбу вақт оралиғи ҳаддан ташқари узун ёки калта бўлса, юрак урушида жиддий ўзгаришлар юз беради. Бу эса ҳаёт учун хавфли бўлган аритмияга олиб келиши мумкин», деб таъкидлади олимлар.

Энергетик ичимликлар инсон органларидаги ҳужайралар ва тўқималарни батамом ишдан чиқаради. Айниқса, таркибида кофеин моддаси энг кўп бўлганлари организм учун ўта зарарлидир. Россиялик шифокор, тиббиёт фанлари номзоди Анатолий Печинка ана шундай фикр билдирди: «Бундай ичимликлар органлардаги ҳужайралар ва тўқималар қувват захиралари камайиб кетишига олиб келади, овқат ҳазм қилиш органларига салбий таъсир қилади, организмдаги бор энергияни сиқиб чиқаради. Энергетик ичимликлар ички органларга ароқдан кўра кўпроқ тажовуз қилади», – дейди у.

Анатолий Печинканинг қайд этишича, бундай ичимликлар шинавандаларига овқат ҳазм қилиш, юракка хос жиддий касалликлар хавф солади. Бундан ташқари, «энергетиклар» руҳий саломатликка ҳам салбий таъсир кўрсатади. Энг ёмони, улардан энг кўп жигар азият чекади.

«Кам алкоголли бундай ичимликлар таркибида катта миқдорда қанд, ароматизаторлар, озуқа синтетик бўёқлари, таъмни барқарорлаштирувчи моддалар, алкоголнинг муқобиллари бўлади. Бундай жарангдор аралашма аста-секин, лекин ишонч билан жигарни заҳарлайди. Сабаби айнан ушбу орган организмдаги алкоголни парчалаб, уни чиқариб юборишга жавоб беради», – деб таъкидлайди шифокор.

– Энергетик ичимликлар меъёридан ортиқ истеъмол қилинганда қонда глюкоза миқдори кўпайиб кетади, – дейди Тошкент тиббиёт академияси Болалар, ўсмирлар ва овқатланиш гигиенаси кафедраси профессори, тиббиёт фанлари доктори Гули ШАЙХОВА. – Шакарнинг ортиқча қисми ёғга айланади ва инсулин организмда кўпайиб, қандли диабетга олиб келади. Энг ёмони, одам бу ичимликка беихтиёр боғланиб қолади. Қолаверса, энергетик ичимликлар асаб тизимини ишдан чиқаради. Руҳий касалликларга чалиниш хавфи ортади, одамларда тажовузкорлик кучаяди. Болаларнинг зеҳни ўтмаслашиб, дарсларни ўзлаштириши пасайиб кетиши, ногирон, ақли заиф фарзандлар туғилиши айни шундай иллатларнинг ҳам асорати, десак тўғри бўлади.

Қонунчилик нима дейди?

Жаҳоннинг бир қатор давлатларида бу ичимлик­лар истеъмолига чекловлар бор. Жумладан, Франция, Дания ва Норвегияда энергетик ичимликларнинг эркин сотилиши расман тақиқланган, фақат дорихоналарда мавжуд. Россиянинг Оренбург шаҳрида энергетик ичимликларни 18 ёшга тўлмаган шахсларга сотиш тақиқланган.

Мамлакатимиз қонунчилигига кўра энергетик ичимликларни 18 ёшга тўлмаган шахсларга реализация қилиш фуқароларга БҲМнинг 10 бараваригача (3 млн. сўм), мансабдор шахсларга эса 15 бараваригача (4,5 млн. сўм) миқдорда жарима солишга сабаб бўлади.

Шунингдек, энергетик ичимликлар рек­ламасида бундай ичимликларни ҳаддан зиёд истеъмол қилишнинг зарари тўғрисидаги огоҳлантириш, бундай ичимликларни истеъмол қилиш тавсия этилмайдиган шахслар ҳақидаги ахборот мавжуд бўлиши шарт. Қолаверса, энергетик ичимликлар рекламаси ичимликларни истеъмол қилиш жараёнларини намойиш этмаслиги, ушбу жараёнлар истеъмолчиларнинг ижтимоий ва спортга оид муваффақиятга эришиши ёки жисмоний ҳамда руҳий ҳолати яхшиланиши учун муҳим аҳамиятга эга деган таассуротни юзага келтирмаслиги кераклиги ҳам кўрсатилган.

Усти ялтироқ, оқибати қалтироқ

Аслини олганда, ушбу чиройли идиш­лардаги ичимликларнинг инсон организмига узоқ муддатли таъсири бирор олим ёки тадқиқотчи томонидан қанчалик ўрганиб чиқилган? Ахир пул турганда кўпинча инсонлар соғлиғи бир четга суриб қўйилиши бор гап-ку!

Ўсмирлар ва болалар учун ҳафта мобайнида кофеин истеъмолини 60 мг.дан оширмаслик керак. Битта энергетик ичимлик таркибида эса ўртача 30 мг кофеин мавжуд.

Ичимлик қадоғида 18 ёшгача бўлганларга мумкин эмас деган ёзув бўлсада, энергайзерлар рекламаси айнан шу ёшдаги болаларни ўзига чорламоқчидек таассурот уйғотади кишида. Чунки айнан ўсмирликда тушкунлик, қувватсизлик, ўзига ишончсизлик каби ҳолатлар кўпроқ кузатилади. Унга «қувватбахш», «энергия», «тетиклик» ваъда қилаётган ичимлик обиҳаёт бўлиб кўриниши табиий. Шунинг учун ҳам бундай ичимликларнинг рекламасини бутунлай экранлардан олиб ташлаш ва савдо шаҳобчаларида ҳам кўзга ташланмайдиган расталарга қўйилишини таъминлаш кўп фожиаларнинг олдини олиши мумкин. Шундай қилиш керакки, фарзандларимиз кучни, қувватни аллақандай бир ичимликдан эмас, ўзидан, ич-ичидан, оиласидан, атрофдаги яқинларидан олсин.

2014 йилда Жаҳон Соғлиқни Сақлаш Ташкилоти дунёда вояга етмаган ўсмирларнинг энергетик ичимликни кўп истеъмол қилишаётгани ташвишланарли ҳол эканини билдирганди. 2017 йилда АҚШнинг Шимолий Каролина штатида 16 ёшли ўсмирнинг тўсатдан вафот этишига кўп миқдорда истеъмол қилинган энергетик ичимлик сабаб бўлгани тахмин қилинган.

Дунё бўйлаб болалар ва ўсмирлар, катталар орасида ҳам саратонга чалиниш ҳолатлари кўпаяётгани, аллергик ва руҳий тушкунлик билан боғлиқ касалликлар ҳам авж олаётганини яхши биламиз. Демакки оғзимиздан ичимизга кираёган ҳар бир нарсани назорат қилишимиз керак. Зеро Алишер Навоий ҳазратлари айтганидек: «Олдига қўйганни емоқ ҳайвоннинг иши, Оғизига келганни демоқ нодоннинг иши».

 

Саида РУСТАМ қизи